قبیله بقومبُقُوم (مفرد آن بَقْمی)، قبیله‌ای در غرب عربستان که برحسب روایات نسبشان به أَزْد می‌رسد. ۱ - محل سکونتاگر چه از قبایل حجاز به شمار رفته‌اند، جولانگاهشان سرزمین‌هایی در مشرق طائف و در جوار دشت‌های حَرَّة‌حَضن و حرّة‌البقوم است که پوشیده از گدازه‌های آتشفشانی اند. در این ناحیه، مرزهای حجاز و نجد به وضوح مشخص نیست. ۲ - جمعیتجمعیت این قبیله را نزدیک به ده هزار نفر برآورد کرده‌اند که تقریباً نیمی از آنان صحرانشین‌اند. ۳ - کشاورزیبیشتر افراد قبیله، دست‌کم از چندین قرن پیش، در ناحیه وادی تُرَبة (یا:تَرَبة) با شیوه‌های کشت معمول در واحه به کشاورزی اشتغال دارند. ۴ - محل تجمعشهر تُربه (در ْ۲۱ و ¨ ۱۴ عرض شمالی و ْ۴۱ و ¨ ۳۷ طول شرقی) محلّ اصلی تجمع آنهاست. ۵ - شاخه‌های بقومقبیله بقوم به دو شاخه مَحامید و آلِ وازع تقسیم شده است. ۶ - جنبش وهابیاندر آغاز جنبش وهّابیان ، بقومیان از شریف‌غالب، که با نجد در مبارزه بود، هواداری می‌کردند. ۷ - حمله والی عثمانی مصراز ۱۲۲۸ در مقابل هجوم سپاهیان محمد‌علی، والی عثمانی مصر ، به دفاع از سرزمین خویش برخاستند. در این نبردها زنی به نام غالیه از خود دلاوری بی‌مانندی نشان داد. قبیله بقوم عاقبت تسلیم شد و شهر تربه در ۱۲۳۰ به اشغال دشمن در آمد. ۸ - قرن حاضردر آغاز قرن حاضر، بعضی از افراد قبیله به عبدالعزیز بن سعود و بعضی به شریف‌حسین اظهار وفاداری کردند، به این معنی که شاخه محامید به ولایت شریف‌حسین گردن نهاده و آل وازع به هواداری از ابن سعود جنگیدند. ۹ - سلطنت ابن سعوددر ۱۳۳۷، پس از پیروزی ابن سعود در تربه، طایفه محامید به اطاعت او درآمدند؛ نیز برخی از خاندان‌های دو شاخه بقوم در جنگ‌هایی که ابن سعود بعدها در نواحی غربی عربستان به راه انداخت، شرکت جستند. ۱۰ - شیوخ دو شاخه قبیلهدر ۱۳۳۸ش، حسین بن مُحیی شیخ طایفه محامید و محمد بن غَنّام شیخ آل وازع بودند. ۱۱ - فهرست منابع(۱) حسین بن غنّام، روضة الافکار والافهام، بمبئی (بی تا). (۲) احمد زینی دحلان، خلاصة الکلام، قاهره ۱۸۸۷. (۳) عمررضا کحاله، معجم قبایل العرب القدیمة والحدیثة، دمشق ۱۹۴۹. ۱۲ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قبیله بقوم»، شماره۱۲۰۱. |